Блог дээрээ юм бичих гэсэн нэг л барьцгүй байгаад байна. Юун талаар мэдээлэл авахыг хүсч байгаа болон сонирхож байгаа зүйлээ хэлвэл блог дээрээ бичье гэж бодлоо.
Мөн жирийн хэрэглэгчид ч гэсэн мэдэхийг хүссэн зүйл байвал хэлээрэй. Аль болох ойлгомжтой энгийн байдлаар тайлбарлахыг хичээнээ.
Баярлалаа.
Monday, April 26, 2010
Sunday, April 25, 2010
"Windows 7"-г орчууллаа гэнэ үү - 2-р хэсэг
2000 гаруй жилийн тэртээ Бурхны хүү гэгч нэг нөхөр төрөөд, хэдэн хүн дагуулж үлгэр ярьж өгсөөр хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн түүх байдаг. Үхснийх нь дараа дагаж явсан улсууд нь түүний хэлсэн үг гээд , манай Монголынхоор бол ардын аман зохиол шиг ярьсаар ном болгожээ. Энэ библи гээч ном нь дэлхий дээр хамгийн олон хэлнээ орчуулагдсан, хамгийн олон зарагдсан ном гэдэг. Яагаад энийг ингэж олон хэлэнд орчуулчихсан юм болоо? Өнгөн дээрээ бол цорын ганц үнэн мөнийг дэлхийн бүх улс үндэстнээ түгээн дэлгэрүүлж таниулах. Гэвч гол санаа нь бол зүгээр л шашнаа сурталчлах үйл явц.
Гэтэл манай улсад буддын шашны хэдэн лам нар нь юу ч юм бүү мэд баахан юм амандаа үглээд суудаг. Юу гээд байгааг нь ёстой Бурхан Будда, уншиж байгаа шар дээлтэй халзан толгойтнууд л ойлгодог байхдаа. Гэвч манай улсын хүн амын бараг тал нь өөрсдийгөө буддын шашинтан гэдэг ба олонхи нь амьдралдаа буддын шашинтай холбоотой ганц ном уншчихаагүй л байдаг.
Энэ нь магадгүй шар хувалзнуудын ном дор мөргөмүй гэж өмнөө сөхрүүлэх гэсэн "атгаг" санаа нь маш сайн биеллээ олж буйн илрэл биз ээ.
Энэ бүгдийг хараад, өшөө дэлгэрүүлж бодвол нөгөө "Windows 7"-г орчуулах нь зөв юм шиг болж таарч байгаа биз? Хийгдсэн зүйлийг дахиж хийх биш уншиж ойлгоод цааш нь дэлгэрүүлэх гэдэг хүн төрөлхтний хөгжлийн түлхүүр байсан болов уу гэж миний өчүүхэн тархи ойлгодог билээ. Тэгэхээр Mac-OS, Linux, Windows гээд бүх үйлдлийн системүүдийг орчуулж, нөгөө хүүхэд хөгшдийнхөө хэрэглээнд гаргаачээ нөхдөө.
Яагаад гэнэт өмнөхөөсөө өөр юм бичээд явчихваа гэж гайхаж байж болох юм. Учир нь ганц юм бичээдэхсэн чинь хүмүүс "хүчтэй" "шүүмжилж" байна аа. Нөхдөө та нарт баярлалаа. Миний бичсэн юмыг тоож уншиж сэтгэгдэл бичдэгт. Би үүнээс гадна өөр блогтой ба маш олон бичлэгтэй. Олон сэтгэгдэл, шүүмж хүлээж авч байлаа. Харин заримдаа, заримдаа ч юу байхав ер нь шүүмжилсэн маягийн сэтгэгдлүүд үнэхээр сонин санагддаг.
Тиймэрхүү сэтгэгдлийн хандлага нь нэг иймэрхүү байдаг:
1. Би наадахтай чинь санал нийлэхгүй, тийм учраас буруу
2. Чи яасан ч зөв юм бичих ёсгүй
3. Яадаг ч байсан энийг доромжилно шүү
Ажил хэрэг ярьж бичсэн юманд ажил хэрэгч шүүмж өгвөл би хувьдаа талархах болно. Дээрх шашны жишээг татаж үйлдлийн систем, програм хангамжуудыг орчуулах нь зөв гэдгийг тайлбарлаж болох ба, үүнээс гадна өчнөөн олон зөвтгөх жишээнүүд бий. Тэднийг бичиж шүүмжилсэн бол маш их талархах байлаа.
Зөвхөн Энэтхэгээр жишээ татсан чинь өрөөсгөл байна гэдэг бол зөв зүйл ба бас Солонгосын талаар дурьдсан байсан. Би хувьдаа Англи, Солонгос, Хятад, Франц, Итали, Орос зэрэг хэлүүд дээр Виндовс үйлдлийн системийг харж байсан. Өөр маш олон хэлнээ орчуулагдсан байдаг ба Монгол хэл дээр орчуулж гаргах нь буруу зүйл биш тийм үү?
Европын орнууд ер нь л өөрийнхөө хэл дээр орчуулсан байдаг. Гэвч европын ихэнх орны хувьд англи хэл 2 дахь хэл нь болчихсон байдаг. Миний хэлээд байгаа хэл сурах хэрэгтэй гээд байгаа санаа тэдэнд огт хамаагүй. Өнөөдөр англи хэл хаана сайн мэдэж байна, тэнд хөгжил бий. Хөгжил хаана байна, тэнд англи хэл өндөр түвшинд бий. Энэ бол vise-versa.
"Орчуулагчдын" хэлээд, өмнөө түрий бариад байгаа нөгөө хүүхэд хөгшид чинь юу ч болж байсан орчуулахыг нь хүлээгээд суух уу? Монголын хүүхдүүд дэлхий дээр шинээр бий болж байгаа зүйлийг орчуулахыг нь хүлээгээд суудаг байхыг би лав хүсэхгүй байна. Мөн ирээдүйн хөгшид орчуулагдаагүй байна гээд мэдээлэл хүртэж чадахгүй, өнөөгийн хөгшид шиг сууж байхыг би лав хувьдаа хүсэхгүй байна. Улс орон хөгжиж байгаа юм бол 50 жилийн дараах өвгөн, өнөөдрийн өвгөнөөс илүү л "сэргэлэн" байх хэрэгтэй.
Олон хүн Хятадаар жишээ авах дуртай. Хужаа нар өөрсдийнхөө хэл дээр хэрэглээд байна л гэнэ. Хятад ингэхэд хөгжөөд байгаа юм уу? Байшин барилга, эдийн засгийн өсөлт, улсын төсвийн хэмжээг нь харвал гараа алдлаад алдлаад багтахгүй том том тоонууд бий. Гэвч Монголын ирээдүйг хятад тариачин шиг, хятад барилгачин шиг байлгамааргүй байна. Компьютер тоглох мөнгөө олох гэж заазуур балиус, бараг сэлмээр биенээ алдаг байлгамааргүй байна. Улс орны хөгжил өндөр байшиндаа биш хүний хөгжилдөө, хүний толгой дахь мэдлэгээр л хэмжигдэнэ. Тэр мэдлэг, хөгжингүй орнуудын соёл, ёс заншил, нээлтүүдтэй бид хоцрохгүй танилцахын тулд англи хэл л хэрэгтэй. Яагаад гэвэл интернэт чинь англи хэл дээр байдаг шүү дээ? Үгүй юм болов уу? Браузэр дээрээ монголоор бичээд, Обамагийн монголоор хэлсэн үгийг гаргаад ирдэг арга байвал хэлж өгч тус болоорой. Хэлсэн үгийг нь монгол хэл рүү орчуулсан биш, монгол хэлээр хэлсэн үг шүү!
Магадгүй зарим нь Өмнөд Солонгос үйлдлийн системээ солонгос хэлээр орчуулаад хэрэглэдэг, энэ бол өндөр хөгжилтэй улс гэж хэлж болох юм. Зөв өө зөв, 50 жилийн өмнө бид Монгол шиг л байлаа гэж ярих дуртай улс. Яагаад тэд гадаад хэл суралгүйгээр өдий зэрэгтэй хөгжчихсөн юм болоо? Яагаад гэвэл тэр үед дэлхийн бүх улс орон дэлхийн 2-р дайныхаа хямралаас гараагүй, бүгд "нойл"-оос эхэлсэн юм. 2 их гүрний тулааныг дагаж, өөрсдөө бүх зүйлээ бүтээж, 90-ээд он хүртэл 40-өөд жил дэлхийн улс орнууд явж ирсэн. Энэ үед зөв бодлого барьж, хөдөлмөрлөсөн улс орнууд өнөөдрийн хөгжингүй гээч улсууд болчихсон юм гэж надад харагддаг. Эдний нэг нь нөгөө Солонгос орон чинь. Харин энэ үед Монгол юу хийж байсан юм болоо? НҮБ-д элссэн, их удирдагч нь улс орноо хойд хөршдөө өгөх гээд олон нийтийн санал асуулга явуулснаас өөр томоохон үйл явдал болсон эсэхийг яг үүнийг бичиж суухдаа лав санахгүй байна шүү.
Эргээд нөгөө Солонгос руу чинь оръё. Солонгост очоод их сургуулиуд дээр нь очиж шүлсээ гойжуулж байлаа. Мөн том том судалгааны төвүүд дээр нь очиж байдаг гэдгийг нь ч төсөөлөөгүй зүйлүүдийг маань Солонгосын ард түмэн хэрэглэж байгаад үнэхээр атаархаж байв. Очиж үзсэн газруудын нэг нь KARI гэгч Солонгосын сансар судлалын институт. Хиймэл дагуулаа хийж байгааг нь дээрээс нь яг л Америк кинон дээр гардаг лаборатори шиг харж явсан юм. Би биш юм аа гэхэд, төрөөгүй байгаа хүүхэд маань ийм лабораторит эх орондоо ажиллаж байх болов уу гэж мөрөөдөх, асуух, эргэцүүлэхийн завсар өөртэйгөө ярьж байснаа тодхон санаж байна.
Энэ улс хөгжчихжээ, бид харин тээр хол хоцорчихсон байна. Бид эдний хийснийг үзэж, уншиж судалж, мэдэж авах хэрэгтэй. Гэхдээ, алив орчуулаад өг, би уншъя гэж биш. Өөрсдөө интернэт гэж юмаар хайж олж авч үзэх л чухал. Үүнд Монголын ирээдүйг өнөөдрөөс бэлдэхгүй бол улам л хоцорно шүү дээ.
Загас барьж өгөх биш барих аргыг нь зааж өг гэдэг хэлц сүүлийн хэдэн жил их хэрэглээд байгаа билүү? Тэгвэл мэдээлэл олж авах хэлийг нь зааж өг, битгий орчуулж өг.
Гэтэл манай улсад буддын шашны хэдэн лам нар нь юу ч юм бүү мэд баахан юм амандаа үглээд суудаг. Юу гээд байгааг нь ёстой Бурхан Будда, уншиж байгаа шар дээлтэй халзан толгойтнууд л ойлгодог байхдаа. Гэвч манай улсын хүн амын бараг тал нь өөрсдийгөө буддын шашинтан гэдэг ба олонхи нь амьдралдаа буддын шашинтай холбоотой ганц ном уншчихаагүй л байдаг.
Энэ нь магадгүй шар хувалзнуудын ном дор мөргөмүй гэж өмнөө сөхрүүлэх гэсэн "атгаг" санаа нь маш сайн биеллээ олж буйн илрэл биз ээ.
Энэ бүгдийг хараад, өшөө дэлгэрүүлж бодвол нөгөө "Windows 7"-г орчуулах нь зөв юм шиг болж таарч байгаа биз? Хийгдсэн зүйлийг дахиж хийх биш уншиж ойлгоод цааш нь дэлгэрүүлэх гэдэг хүн төрөлхтний хөгжлийн түлхүүр байсан болов уу гэж миний өчүүхэн тархи ойлгодог билээ. Тэгэхээр Mac-OS, Linux, Windows гээд бүх үйлдлийн системүүдийг орчуулж, нөгөө хүүхэд хөгшдийнхөө хэрэглээнд гаргаачээ нөхдөө.
Яагаад гэнэт өмнөхөөсөө өөр юм бичээд явчихваа гэж гайхаж байж болох юм. Учир нь ганц юм бичээдэхсэн чинь хүмүүс "хүчтэй" "шүүмжилж" байна аа. Нөхдөө та нарт баярлалаа. Миний бичсэн юмыг тоож уншиж сэтгэгдэл бичдэгт. Би үүнээс гадна өөр блогтой ба маш олон бичлэгтэй. Олон сэтгэгдэл, шүүмж хүлээж авч байлаа. Харин заримдаа, заримдаа ч юу байхав ер нь шүүмжилсэн маягийн сэтгэгдлүүд үнэхээр сонин санагддаг.
Тиймэрхүү сэтгэгдлийн хандлага нь нэг иймэрхүү байдаг:
1. Би наадахтай чинь санал нийлэхгүй, тийм учраас буруу
2. Чи яасан ч зөв юм бичих ёсгүй
3. Яадаг ч байсан энийг доромжилно шүү
Ажил хэрэг ярьж бичсэн юманд ажил хэрэгч шүүмж өгвөл би хувьдаа талархах болно. Дээрх шашны жишээг татаж үйлдлийн систем, програм хангамжуудыг орчуулах нь зөв гэдгийг тайлбарлаж болох ба, үүнээс гадна өчнөөн олон зөвтгөх жишээнүүд бий. Тэднийг бичиж шүүмжилсэн бол маш их талархах байлаа.
Зөвхөн Энэтхэгээр жишээ татсан чинь өрөөсгөл байна гэдэг бол зөв зүйл ба бас Солонгосын талаар дурьдсан байсан. Би хувьдаа Англи, Солонгос, Хятад, Франц, Итали, Орос зэрэг хэлүүд дээр Виндовс үйлдлийн системийг харж байсан. Өөр маш олон хэлнээ орчуулагдсан байдаг ба Монгол хэл дээр орчуулж гаргах нь буруу зүйл биш тийм үү?
Европын орнууд ер нь л өөрийнхөө хэл дээр орчуулсан байдаг. Гэвч европын ихэнх орны хувьд англи хэл 2 дахь хэл нь болчихсон байдаг. Миний хэлээд байгаа хэл сурах хэрэгтэй гээд байгаа санаа тэдэнд огт хамаагүй. Өнөөдөр англи хэл хаана сайн мэдэж байна, тэнд хөгжил бий. Хөгжил хаана байна, тэнд англи хэл өндөр түвшинд бий. Энэ бол vise-versa.
"Орчуулагчдын" хэлээд, өмнөө түрий бариад байгаа нөгөө хүүхэд хөгшид чинь юу ч болж байсан орчуулахыг нь хүлээгээд суух уу? Монголын хүүхдүүд дэлхий дээр шинээр бий болж байгаа зүйлийг орчуулахыг нь хүлээгээд суудаг байхыг би лав хүсэхгүй байна. Мөн ирээдүйн хөгшид орчуулагдаагүй байна гээд мэдээлэл хүртэж чадахгүй, өнөөгийн хөгшид шиг сууж байхыг би лав хувьдаа хүсэхгүй байна. Улс орон хөгжиж байгаа юм бол 50 жилийн дараах өвгөн, өнөөдрийн өвгөнөөс илүү л "сэргэлэн" байх хэрэгтэй.
Олон хүн Хятадаар жишээ авах дуртай. Хужаа нар өөрсдийнхөө хэл дээр хэрэглээд байна л гэнэ. Хятад ингэхэд хөгжөөд байгаа юм уу? Байшин барилга, эдийн засгийн өсөлт, улсын төсвийн хэмжээг нь харвал гараа алдлаад алдлаад багтахгүй том том тоонууд бий. Гэвч Монголын ирээдүйг хятад тариачин шиг, хятад барилгачин шиг байлгамааргүй байна. Компьютер тоглох мөнгөө олох гэж заазуур балиус, бараг сэлмээр биенээ алдаг байлгамааргүй байна. Улс орны хөгжил өндөр байшиндаа биш хүний хөгжилдөө, хүний толгой дахь мэдлэгээр л хэмжигдэнэ. Тэр мэдлэг, хөгжингүй орнуудын соёл, ёс заншил, нээлтүүдтэй бид хоцрохгүй танилцахын тулд англи хэл л хэрэгтэй. Яагаад гэвэл интернэт чинь англи хэл дээр байдаг шүү дээ? Үгүй юм болов уу? Браузэр дээрээ монголоор бичээд, Обамагийн монголоор хэлсэн үгийг гаргаад ирдэг арга байвал хэлж өгч тус болоорой. Хэлсэн үгийг нь монгол хэл рүү орчуулсан биш, монгол хэлээр хэлсэн үг шүү!
Магадгүй зарим нь Өмнөд Солонгос үйлдлийн системээ солонгос хэлээр орчуулаад хэрэглэдэг, энэ бол өндөр хөгжилтэй улс гэж хэлж болох юм. Зөв өө зөв, 50 жилийн өмнө бид Монгол шиг л байлаа гэж ярих дуртай улс. Яагаад тэд гадаад хэл суралгүйгээр өдий зэрэгтэй хөгжчихсөн юм болоо? Яагаад гэвэл тэр үед дэлхийн бүх улс орон дэлхийн 2-р дайныхаа хямралаас гараагүй, бүгд "нойл"-оос эхэлсэн юм. 2 их гүрний тулааныг дагаж, өөрсдөө бүх зүйлээ бүтээж, 90-ээд он хүртэл 40-өөд жил дэлхийн улс орнууд явж ирсэн. Энэ үед зөв бодлого барьж, хөдөлмөрлөсөн улс орнууд өнөөдрийн хөгжингүй гээч улсууд болчихсон юм гэж надад харагддаг. Эдний нэг нь нөгөө Солонгос орон чинь. Харин энэ үед Монгол юу хийж байсан юм болоо? НҮБ-д элссэн, их удирдагч нь улс орноо хойд хөршдөө өгөх гээд олон нийтийн санал асуулга явуулснаас өөр томоохон үйл явдал болсон эсэхийг яг үүнийг бичиж суухдаа лав санахгүй байна шүү.
Эргээд нөгөө Солонгос руу чинь оръё. Солонгост очоод их сургуулиуд дээр нь очиж шүлсээ гойжуулж байлаа. Мөн том том судалгааны төвүүд дээр нь очиж байдаг гэдгийг нь ч төсөөлөөгүй зүйлүүдийг маань Солонгосын ард түмэн хэрэглэж байгаад үнэхээр атаархаж байв. Очиж үзсэн газруудын нэг нь KARI гэгч Солонгосын сансар судлалын институт. Хиймэл дагуулаа хийж байгааг нь дээрээс нь яг л Америк кинон дээр гардаг лаборатори шиг харж явсан юм. Би биш юм аа гэхэд, төрөөгүй байгаа хүүхэд маань ийм лабораторит эх орондоо ажиллаж байх болов уу гэж мөрөөдөх, асуух, эргэцүүлэхийн завсар өөртэйгөө ярьж байснаа тодхон санаж байна.
Энэ улс хөгжчихжээ, бид харин тээр хол хоцорчихсон байна. Бид эдний хийснийг үзэж, уншиж судалж, мэдэж авах хэрэгтэй. Гэхдээ, алив орчуулаад өг, би уншъя гэж биш. Өөрсдөө интернэт гэж юмаар хайж олж авч үзэх л чухал. Үүнд Монголын ирээдүйг өнөөдрөөс бэлдэхгүй бол улам л хоцорно шүү дээ.
Загас барьж өгөх биш барих аргыг нь зааж өг гэдэг хэлц сүүлийн хэдэн жил их хэрэглээд байгаа билүү? Тэгвэл мэдээлэл олж авах хэлийг нь зааж өг, битгий орчуулж өг.
Monday, April 19, 2010
"Windows 7"-г орчууллаа гэнэ үү
Би бээр энэ писитэй холбоотой зүйлүүдийг учиргүй орчуулаад байдгийг гайхахын хажуугаар эсэргүүцдэг нэгэн юм. Хэдийгээр нас залуу ч гэлээ бараг 20-иод жил компьютер гээч юмтай харьцаж байна. Үнэхээр нарийн мэргэжилтнүүдийн хажууд юу ч мэдэхгүй хүүхэд ч гэлээ, жор мэдэхгүй ламаас зовлон үзсэн чавганц дээр гэдэг шиг нүүрэн талд нь харагдаж байгаа юмны цаана юу болоод байгааг бол ойлгоод байдаг юм.
Ноднин жил Limnux гэгч Монголын Linux үйлдлийн систем хэрэглэгчдийн групын уулзалтан дээр очсон юм. Тэнд ирсэн хүмүүс бүгд л Лайнукс үйлдлийн системийн гайхамшигтайг нь магтахын сацуу монгол хэлнээ орчуулах ажил гээч юмныхаа талаар ярина. Хийж байгаа ажлаа маш чухал, эх орны минь ирээдүй хойч үеийн компьютер гээч аугаа зүйлтэй танилцаж, суралцахад нь гайхамшигтай хувь нэмэр оруулж байгаа гэдэгтээ гүн бат итгэчихсэн улсууд байлаа. Хэдэн цагийн турш орчуулах хэрэггүй гэж маргалдах хэрэлдэхийн завсраар ярилцсаар салцгаасан юм. Гүйх нохойд гүйхгүй нохой саад гэгчээр өөрөө юу ч хийхгүй байж, юм хийж байгаа хүмүүст саад болоод юүхэв гэж балчир оюундаа тунгаан энэ талаар дахиж ярихгүй байхаар шийдсэн байсан юм. Гэтэл саяхан Windows 7 гээч Microsoft компанийн хамгийн сүүлд гаргасан үйлдлийн системийг орчуулжээ гэнэ ээ.
Миний хувьд битгий орчуулаачээ, орчуулах хэрэггүй гэдгийг доорхи үндсэн зүйлүүд дээр тулгуурлан хэлдэг юм.
1. Монгол хэлнээ орчуулсан хэд хэдэн ном, програмууд харж байсан. Үнэндээ тэднийг ойлгож хэрэглэх тун хэцүү. Хэдийгээр англи хэлэнд тийм сайн биш ч гэлээ мэдээллийн технологитой холбоотой ямар ч зүйлийг англи хэл дээр унших нь илүү ойлгомжтой байдаг. Энд би 2 зүйлийг жишээ болгон татъя. Эхнийх нь Мозилла ГалтҮнэг гэж програм хангамж. Ихэнх нь үүнийг мэдэх байлгүй дээ. Яагаав нөгөө веб хуудас дуудаж үздэг браузер гээч зүйл. Англи хэлэн дэх Firefox гэдэг үг нь надад хэзээ ч "галтүнэг" гэж ойлгогдож байгаагүй бөгөөд, анх санамсаргүй байдлаар монгол галтүнэгийг татчихаад гайхаж байлаа. Тэрийг хэрэглэж сурах гэж нэг хэсэгтээ л будилж байгаад, өөрийн эрхгүй "бууж өгөөд" эргээд англи хэл дээрхийг хэрэглэдэг болсон. Дахиж л орчуулгын програм хангамж хэрэглэхгүй гэсэн шийдэлд хүрсэн юм. Үүнд түлхэц өгдөг өөр нэг зүйл бол миний жишээ татах гэж байгаа 2 дахь зүйл юм.
Хүүхэд бүхэнд өөрийн гэсэн романтизм байдаг хойно би ч гэсэн хакер болчих санаатай байлаа. Тэгээд та бүхэн бас мэдэх байхдаа, "Хакер" гээч Жаргал гэгч автортой ном байдаг. Уг номыг бичсэн Жаргал гэгчийг өндөр түвшний мэдлэгтэй, магадгүй хакер гээд хэлчихэж болох хүн гэж хувьдаа бодож, манай оронд нэг ч гэсэн мэдлэгтэй боловсон хүчин байгаад баярлаж явдгаа нуух юун.
Уул нь би монгол хүн, монгол хэлэндээ ч муугүй нэгэн боловч тэр номыг хаанахаар бичсэнийг ойлгоогүй гэвэл дэгсдүүлсэн болохгүй болов уу гэж найдаж байна. Уг номын бичиглэл болоод үгийн сонголт үнэхээр ядруу. Яагаад гэвэл зохиогчийн хэлтэй эсвэл зохиолчийн мэдлэгтэй бол холбоогүй. Үүнийг би дараагийн хэсэг дээр тайлбарлая.
Харин номны талаар дахиад нэг үг хэлчихэд мэдлэг олгох ном бол биш, мэдээллийн чанартай ном болсон гэдэгт зарим нэг нь санал нийлэх бизээ. Information is not an Education гэж үг байдгийг дурьдаад өнгөрье.
2.Түрүүн хэлсэн, тэр ном яагаад муу болсон бэ? Яагаад гэвэл бидний аялгуу сайхан монгол хэл маань хангалттай үгийн баялаггүй юмаа. Гэхдээ энэ үгийг гэгээн оюундаа сайтар тунгаан бодно байх гэж найдаж байна. Учир нь бидний эх хэлэнд маш сайхан үгнүүд зөндөө байдаг, үүнийг алдартай уран зохиолын ном шүлэгнүүдээсээ бид харж болно. Мөн Аким гуайн, Бямбын Ринчен гуайн орчуулгын бүтээлүүдээс гайхамшигтай үгийн сонголтуудыг үзэж унших боломж бидэнд бий. Гэвч аливаа хэл тухайн улс үндэстнийхээ соёл, ёс заншил, түүх бичигтэй шууд холбоотой байдаг. Мөн аливаа хэлний баялаг шинээр үг зохиох, өөрийн болгон удамшуулах гэсэн аргуудаар баяжиж байдаг. Харин манай нөгөө "орчуулагчид" эдгээр зүйлүүдийг үл тоон шууд махчлан орчуулах гээд дайраад байгааг үнэхээр гайхдаг. Өнөөдөр англи хэлэнд өдөр болгон хэдэн зуугаараа шинэ үгнүүд бий болж байна. Шинэ нээлт хийгдэхэд бүтээсэн эзнээр нь нэрлэх, бүтээл юутай холбоотой буйгаас шалтгаалж 2 болон түүнээс олон тооны үг нийлүүлэн нэрлэдэг.Гэвч эдгээр нь манай аялгуу сайхан хэлэнд байхгүй шүү дээ. Бид тэрийг нь шууд хэрэглэх эсвэл өөриймшүүлж авах хэрэгтэй. Жишээ нь, миний маш олон юманд байнга дурьддаг нэг зүйл бий. Арабын хагас нүүдэлчин хүмүүсийг "бедиун" гэж нэрлэдэг, үүнийг монгол хэлэнд "бядан явагч" гэж орчуулдаг. Анхны үгнээсээ дуудлага нь бараг зөрөхгүй мөртлөө бидний өөрсдийн хэлний дуудлагатай ижил байдлаар ингэж орчуулдгийг Аким гай "100 жилийн ганцаардал" номыг орчуулахдаа тайлбарласан байдаг.
Мөн Server гээч үгийг бид сервер л гэдэг, үүнийг орчуулаад хэрэглээд явж байгаа систем администратортой би урьд хожид хэзээ ч таарч байгаагүй ба хойшид ч учрахгүй биз ээ.
Өөрийн санааг тайлбарлах 3 дахь зүйл бол 2 дахь тайлбарын төгсгөлөөс ерөнхийдөө цухалзаж эхэлж байна.
3. Дэлхий ертөнцийн хөгжил англи хэл дээр оршин тогтнож байна. Гэтэл манайхан юм л бол хэл мэдэхгүйгээрээ гайхуулцгаадаг. Надаас юм асуусан хүнд интернэтээс хайж байгаад нэг вебсайт олж өгөхөөр би наадхыг чинь уншаад ойлгохгүй гэж гайхуулах нь холгүй хэлэхийг яана. Ийм байж болохгүй ээ. Бид анх нэгдүгээр ангид ороод "Цагаан толгой" гээч юм заалгаад, уншиж бичиж сурсан маань, сурч мэдэхийн эхлэл байсан гэдэгтэй хэн ч маргахгүй байх. Уншиж бичиж сурсныхаа хүчээр бид цааш цаашдаа анги дэвшин, ном сурах бичигтэйгаа харьцаж сурах эхлэл нь тавигдсан юм.
Мэдээллийн технологийн чиглэлийн мэргэжилтэй хүмүүс Мурийн /Moore's law/ гэж сайн мэдэх байх. Өнөөгийн шинэ нээлт, бараа бүтээгдэхүүний үнэ гээд бараг бүх юм энэ онолоор тайлбарладагдаж байна. Шинэ бүхэн англи хэл дээр гарч байна. Ийм байхад монголчууд бид англи хэл сурахгүй бол дэлхий ертөнцөөс нэг алхам биш бүр нилээд хэдэн алхам хоцорч явах болоод байна. Тийм болохоор нэг нь орчуулуулж, нөгөө нь орчуулах биш нэг нь хэл сургаж, нөгөө нь хэл сураач ээ гэж мөхөс би хүн бүрээс хүсдэг юм.
Миний хувьд Энэтхэг гэж улсад ирж сурах гээд 8 сарын нүүрийг үзэж байна. Энэ улсын мэдээллийн технологийн хөгжил, мэдээллийн технологийн сургалт нь өндөр түвшинд байдаг гэдэг, нууц нь юундаа вэ? Энэтхэг багш нар сайн заадагт уу? үгүй, Энэтхэг хүүхдүүд ухаантайд аа юу? үгүй, шалтгаан нь ердөө л англи хэл.
Багаас нь хичээлийг нь англи хэл дээр орж, англи хэл дээр ном уншиж өссөн энэ хүүхдүүдэд эх хэлнээс нь нэг их ялгаагүй болчихсон байдаг. 1947 онд Английн колониос гарч, тусгаар улс болсны дараа Жавхарлал Неру-ийн гаргасан шийдвэр 50 жилийн дараа үр дүнгээ өгсөн нь энэ байх гэж би боддог. Энэтхэгт ийм шийдвэр гаргахад түлхэц үзүүлсэн олон шалтгаан байсан байхыг үгүйсгэхгүй.
1961 онд Энэтхэг орон 1200 гаруй хэл хэрэглэж байна гэсэн тооцоо гаргасан байдаг ба өнөөдөр 347 хэлээр ярьж байна. Үндсэн хуулиндаа үндэсний хэлүүд гэж 22 хэлний нэр бичсэн ба мөнгөн дэвсгэрт дээр нь нийт 18 өөр хэлээр бичсэн байдаг. Ийм улс оронд united хэл хэрэгтэй нь гарцаагүй. Дээр дурьдсан 22, 18 хэлнүүдийн нэг нь англи хэл. Энэтхэгийн хойд хэсгийн хүн, өмнөд хэсгийн хүнтэйгээ ярих ижил ганц хэл нь англи хэл байдаг. Арга ч үгүй биз, хамгийн их хүн хэрэглэдэг хинди хэлээр нийт хүн амын 40 хүрэхгүй хувь нь ярьдаг.
Эдгээр шалтгаануудыг тоочвол аль нь ч бидний нөхцөл байдлаас тэс өөр. Гэвч тэс өөр байдал нь биднийг ижил шийдвэр гаргах нөхцөл болж байна гэж харж байна. Монгол хэлээр хэдэн сая хүн ярьдаг билээ? Монгол хэл дээр хэдэн ном байдаг билээ? Монгол хэл мэддэг хүмүүс маань хэр их юм мэддэг билээ? эдгээр асуултуудад бүгдэд нь "бага, цөөхөн" гэсэн үгтэй ижил утгатай хариулт өгөгдөх байх.
"Хаалгаа хаагаад" , сая 500-гаа авъя гэж орилохын оронд дэлхий ертөнцөөс түрүүлдэггүй юмаа гэхэд хол хоцорчихгүйн тулд бид хэл сурахаас өөр аргагүй.
Ноднин жил Limnux гэгч Монголын Linux үйлдлийн систем хэрэглэгчдийн групын уулзалтан дээр очсон юм. Тэнд ирсэн хүмүүс бүгд л Лайнукс үйлдлийн системийн гайхамшигтайг нь магтахын сацуу монгол хэлнээ орчуулах ажил гээч юмныхаа талаар ярина. Хийж байгаа ажлаа маш чухал, эх орны минь ирээдүй хойч үеийн компьютер гээч аугаа зүйлтэй танилцаж, суралцахад нь гайхамшигтай хувь нэмэр оруулж байгаа гэдэгтээ гүн бат итгэчихсэн улсууд байлаа. Хэдэн цагийн турш орчуулах хэрэггүй гэж маргалдах хэрэлдэхийн завсраар ярилцсаар салцгаасан юм. Гүйх нохойд гүйхгүй нохой саад гэгчээр өөрөө юу ч хийхгүй байж, юм хийж байгаа хүмүүст саад болоод юүхэв гэж балчир оюундаа тунгаан энэ талаар дахиж ярихгүй байхаар шийдсэн байсан юм. Гэтэл саяхан Windows 7 гээч Microsoft компанийн хамгийн сүүлд гаргасан үйлдлийн системийг орчуулжээ гэнэ ээ.
Миний хувьд битгий орчуулаачээ, орчуулах хэрэггүй гэдгийг доорхи үндсэн зүйлүүд дээр тулгуурлан хэлдэг юм.
1. Монгол хэлнээ орчуулсан хэд хэдэн ном, програмууд харж байсан. Үнэндээ тэднийг ойлгож хэрэглэх тун хэцүү. Хэдийгээр англи хэлэнд тийм сайн биш ч гэлээ мэдээллийн технологитой холбоотой ямар ч зүйлийг англи хэл дээр унших нь илүү ойлгомжтой байдаг. Энд би 2 зүйлийг жишээ болгон татъя. Эхнийх нь Мозилла ГалтҮнэг гэж програм хангамж. Ихэнх нь үүнийг мэдэх байлгүй дээ. Яагаав нөгөө веб хуудас дуудаж үздэг браузер гээч зүйл. Англи хэлэн дэх Firefox гэдэг үг нь надад хэзээ ч "галтүнэг" гэж ойлгогдож байгаагүй бөгөөд, анх санамсаргүй байдлаар монгол галтүнэгийг татчихаад гайхаж байлаа. Тэрийг хэрэглэж сурах гэж нэг хэсэгтээ л будилж байгаад, өөрийн эрхгүй "бууж өгөөд" эргээд англи хэл дээрхийг хэрэглэдэг болсон. Дахиж л орчуулгын програм хангамж хэрэглэхгүй гэсэн шийдэлд хүрсэн юм. Үүнд түлхэц өгдөг өөр нэг зүйл бол миний жишээ татах гэж байгаа 2 дахь зүйл юм.
Хүүхэд бүхэнд өөрийн гэсэн романтизм байдаг хойно би ч гэсэн хакер болчих санаатай байлаа. Тэгээд та бүхэн бас мэдэх байхдаа, "Хакер" гээч Жаргал гэгч автортой ном байдаг. Уг номыг бичсэн Жаргал гэгчийг өндөр түвшний мэдлэгтэй, магадгүй хакер гээд хэлчихэж болох хүн гэж хувьдаа бодож, манай оронд нэг ч гэсэн мэдлэгтэй боловсон хүчин байгаад баярлаж явдгаа нуух юун.
Уул нь би монгол хүн, монгол хэлэндээ ч муугүй нэгэн боловч тэр номыг хаанахаар бичсэнийг ойлгоогүй гэвэл дэгсдүүлсэн болохгүй болов уу гэж найдаж байна. Уг номын бичиглэл болоод үгийн сонголт үнэхээр ядруу. Яагаад гэвэл зохиогчийн хэлтэй эсвэл зохиолчийн мэдлэгтэй бол холбоогүй. Үүнийг би дараагийн хэсэг дээр тайлбарлая.
Харин номны талаар дахиад нэг үг хэлчихэд мэдлэг олгох ном бол биш, мэдээллийн чанартай ном болсон гэдэгт зарим нэг нь санал нийлэх бизээ. Information is not an Education гэж үг байдгийг дурьдаад өнгөрье.
2.Түрүүн хэлсэн, тэр ном яагаад муу болсон бэ? Яагаад гэвэл бидний аялгуу сайхан монгол хэл маань хангалттай үгийн баялаггүй юмаа. Гэхдээ энэ үгийг гэгээн оюундаа сайтар тунгаан бодно байх гэж найдаж байна. Учир нь бидний эх хэлэнд маш сайхан үгнүүд зөндөө байдаг, үүнийг алдартай уран зохиолын ном шүлэгнүүдээсээ бид харж болно. Мөн Аким гуайн, Бямбын Ринчен гуайн орчуулгын бүтээлүүдээс гайхамшигтай үгийн сонголтуудыг үзэж унших боломж бидэнд бий. Гэвч аливаа хэл тухайн улс үндэстнийхээ соёл, ёс заншил, түүх бичигтэй шууд холбоотой байдаг. Мөн аливаа хэлний баялаг шинээр үг зохиох, өөрийн болгон удамшуулах гэсэн аргуудаар баяжиж байдаг. Харин манай нөгөө "орчуулагчид" эдгээр зүйлүүдийг үл тоон шууд махчлан орчуулах гээд дайраад байгааг үнэхээр гайхдаг. Өнөөдөр англи хэлэнд өдөр болгон хэдэн зуугаараа шинэ үгнүүд бий болж байна. Шинэ нээлт хийгдэхэд бүтээсэн эзнээр нь нэрлэх, бүтээл юутай холбоотой буйгаас шалтгаалж 2 болон түүнээс олон тооны үг нийлүүлэн нэрлэдэг.Гэвч эдгээр нь манай аялгуу сайхан хэлэнд байхгүй шүү дээ. Бид тэрийг нь шууд хэрэглэх эсвэл өөриймшүүлж авах хэрэгтэй. Жишээ нь, миний маш олон юманд байнга дурьддаг нэг зүйл бий. Арабын хагас нүүдэлчин хүмүүсийг "бедиун" гэж нэрлэдэг, үүнийг монгол хэлэнд "бядан явагч" гэж орчуулдаг. Анхны үгнээсээ дуудлага нь бараг зөрөхгүй мөртлөө бидний өөрсдийн хэлний дуудлагатай ижил байдлаар ингэж орчуулдгийг Аким гай "100 жилийн ганцаардал" номыг орчуулахдаа тайлбарласан байдаг.
Мөн Server гээч үгийг бид сервер л гэдэг, үүнийг орчуулаад хэрэглээд явж байгаа систем администратортой би урьд хожид хэзээ ч таарч байгаагүй ба хойшид ч учрахгүй биз ээ.
Өөрийн санааг тайлбарлах 3 дахь зүйл бол 2 дахь тайлбарын төгсгөлөөс ерөнхийдөө цухалзаж эхэлж байна.
3. Дэлхий ертөнцийн хөгжил англи хэл дээр оршин тогтнож байна. Гэтэл манайхан юм л бол хэл мэдэхгүйгээрээ гайхуулцгаадаг. Надаас юм асуусан хүнд интернэтээс хайж байгаад нэг вебсайт олж өгөхөөр би наадхыг чинь уншаад ойлгохгүй гэж гайхуулах нь холгүй хэлэхийг яана. Ийм байж болохгүй ээ. Бид анх нэгдүгээр ангид ороод "Цагаан толгой" гээч юм заалгаад, уншиж бичиж сурсан маань, сурч мэдэхийн эхлэл байсан гэдэгтэй хэн ч маргахгүй байх. Уншиж бичиж сурсныхаа хүчээр бид цааш цаашдаа анги дэвшин, ном сурах бичигтэйгаа харьцаж сурах эхлэл нь тавигдсан юм.
Мэдээллийн технологийн чиглэлийн мэргэжилтэй хүмүүс Мурийн /Moore's law/ гэж сайн мэдэх байх. Өнөөгийн шинэ нээлт, бараа бүтээгдэхүүний үнэ гээд бараг бүх юм энэ онолоор тайлбарладагдаж байна. Шинэ бүхэн англи хэл дээр гарч байна. Ийм байхад монголчууд бид англи хэл сурахгүй бол дэлхий ертөнцөөс нэг алхам биш бүр нилээд хэдэн алхам хоцорч явах болоод байна. Тийм болохоор нэг нь орчуулуулж, нөгөө нь орчуулах биш нэг нь хэл сургаж, нөгөө нь хэл сураач ээ гэж мөхөс би хүн бүрээс хүсдэг юм.
Миний хувьд Энэтхэг гэж улсад ирж сурах гээд 8 сарын нүүрийг үзэж байна. Энэ улсын мэдээллийн технологийн хөгжил, мэдээллийн технологийн сургалт нь өндөр түвшинд байдаг гэдэг, нууц нь юундаа вэ? Энэтхэг багш нар сайн заадагт уу? үгүй, Энэтхэг хүүхдүүд ухаантайд аа юу? үгүй, шалтгаан нь ердөө л англи хэл.
Багаас нь хичээлийг нь англи хэл дээр орж, англи хэл дээр ном уншиж өссөн энэ хүүхдүүдэд эх хэлнээс нь нэг их ялгаагүй болчихсон байдаг. 1947 онд Английн колониос гарч, тусгаар улс болсны дараа Жавхарлал Неру-ийн гаргасан шийдвэр 50 жилийн дараа үр дүнгээ өгсөн нь энэ байх гэж би боддог. Энэтхэгт ийм шийдвэр гаргахад түлхэц үзүүлсэн олон шалтгаан байсан байхыг үгүйсгэхгүй.
1961 онд Энэтхэг орон 1200 гаруй хэл хэрэглэж байна гэсэн тооцоо гаргасан байдаг ба өнөөдөр 347 хэлээр ярьж байна. Үндсэн хуулиндаа үндэсний хэлүүд гэж 22 хэлний нэр бичсэн ба мөнгөн дэвсгэрт дээр нь нийт 18 өөр хэлээр бичсэн байдаг. Ийм улс оронд united хэл хэрэгтэй нь гарцаагүй. Дээр дурьдсан 22, 18 хэлнүүдийн нэг нь англи хэл. Энэтхэгийн хойд хэсгийн хүн, өмнөд хэсгийн хүнтэйгээ ярих ижил ганц хэл нь англи хэл байдаг. Арга ч үгүй биз, хамгийн их хүн хэрэглэдэг хинди хэлээр нийт хүн амын 40 хүрэхгүй хувь нь ярьдаг.
Эдгээр шалтгаануудыг тоочвол аль нь ч бидний нөхцөл байдлаас тэс өөр. Гэвч тэс өөр байдал нь биднийг ижил шийдвэр гаргах нөхцөл болж байна гэж харж байна. Монгол хэлээр хэдэн сая хүн ярьдаг билээ? Монгол хэл дээр хэдэн ном байдаг билээ? Монгол хэл мэддэг хүмүүс маань хэр их юм мэддэг билээ? эдгээр асуултуудад бүгдэд нь "бага, цөөхөн" гэсэн үгтэй ижил утгатай хариулт өгөгдөх байх.
"Хаалгаа хаагаад" , сая 500-гаа авъя гэж орилохын оронд дэлхий ертөнцөөс түрүүлдэггүй юмаа гэхэд хол хоцорчихгүйн тулд бид хэл сурахаас өөр аргагүй.
Sunday, April 4, 2010
Сая гэнэт анзаарлаа
Блогийнхоо нэрийг бичихдээ "equil" гээд буруу биччихсэн байна. Сая л анзаарлаа. Гэхдээ одоо яаая гэхэв ингээд байж байг тэ
Subscribe to:
Posts (Atom)
